Εμμηνόπαυση
 

Τι είναι η εμμηνόπαυση;

Η εμμηνόπαυση σημαίνει τη φυσική παύση της εμμηνορρυσίας (περιόδου) της γυναίκας για διάστημα μεγαλύτερο των 12 μηνών. Η ηλικία κατά την οποία η γυναίκα εισέρχεται στην εμμηνόπαυση ποικίλει, αλλά το μέσο όρο είναι τα 51.4 έτη. Στις καπνίστριες η εμμηνόπαυση συμβαίνει 1-3 χρόνια νωρίτερα.

Η εμμηνόπαυση είναι μια φυσιολογική αλλαγή στη ζωή κάθε γυναίκας. Παρόλο που με αυτή παύει η γονιμότητα, η γυναίκα μπορεί να παραμένει υγιής, σεξουαλικά ενεργή και γεμάτη ζωντάνια.

Η διαδικασία της μετάβασης από την αναπαραγωγική ηλικία στην εμμηνόπαυση λέγεται κλιμακτήριος. Η περίοδος αυτή χαρακτηρίζεται από ποικιλία συμπτωμάτων, όπως εξάψεις, νυχτερινές εφιδρώσεις και ψυχικές ανησυχίες οι οποίες επιδρούν στην ενεργητικότητα και τη ψυχολογία της γυναίκας. Εντούτοις, αυτά τα συμπτώματα σήμερα, αντιμετωπίζονται πλήρως με κατάλληλη ιατρική συμβουλή και φαρμακευτική αγωγή.

Γιατί συμβαίνει η εμμηνόπαυση;

Η γυναίκα κατά τη γέννηση της έχει στις ωοθήκες της περίπου ένα εκατομμύριο ωοκύτταρα (αρχέγονα ωοθυλάκια), τα οποία δεν αναπαράγονται.  Στην εφηβεία, όταν ξεκινάει η περίοδος, αυτός ο αριθμός έχει μειωθεί σχεδόν στο μισό. Σε κάθε κύκλο, κατά την αναπαραγωγική ηλικία, η ωοθήκη επιστρατεύει μερικά από αυτά τα ωοκύτταρα να σχηματίσουν ωοθυλάκια για να γίνει η ωορρηξία. Συνολικά κατά την αναπαραγωγική ηλικία μιας γυναίκας, μονάχα 500 από τα ωοκύτταρα της επιτυγχάνουν ωορρηξία ενώ τα υπόλοιπα υποστρέφονται και χάνονται. Μόλις εξαντληθούν τα ωοκύτταρα, η ωοθήκη αδυνατεί πλέον να παράγει τις ορμόνες που απαιτούνται για τη διατήρηση του κύκλου, συνεπώς η γυναίκα εισέρχεται στην εμμηνόπαυση.

Η εμμηνόπαυση μπορεί να συμβεί και από άλλες αιτίες με τις οποίες ελαττώνεται ο αριθμός των ωοκυττάρων, όπως χειρουργικές επεμβάσεις στις ωοθήκες, χημειοθεραπείες, ακτινοβολίες, αυτοάνοσα νοσήματα, το κάπνισμα ακόμα και χημικά ή φάρμακα

Τι είναι η πρόωρη εξάντληση της ωοθήκης; 

Η εμμηνόπαυση νωρίτερα από τα 40 έτη της γυναίκας, λέγεται πρόωρη και οφείλεται στην εξάντληση των ωοκυττάρων νωρίτερα από το προβλεπόμενο. Η πρόωρη εξάντληση της ωοθήκης συμβαίνει σε ποσοστό 1% των γυναικών. Η ακριβής αιτία είναι άγνωστη, εντούτοις εμπλέκονται γενετικοί και ανοσολογικοί παράγοντες. Οι γυναίκες αυτές πρέπει να αντιμετωπίζονται με θεραπεία ορμονικής υποκατάστασης.

Ποια τα συμπτώματα της κλιμακτηρίου;

Η μετάβαση μιας γυναίκας από την αναπαραγωγική φάση στην εμμηνόπαυση, συνοδεύεται από μια σειρά συμπτωμάτων. Η ένταση και η διάρκεια αυτών των συμπτωμάτων ποικίλει σημαντικά, ενώ κάποιες γυναίκες πιθανώς να μην έχουν κανένα από αυτά. Τα πιο συχνά είναι τα εξής:

1. Διαταραχές του κύκλου: Όπως και στην εφηβεία, έτσι και κατά την κλιμακτήριο κάποιοι κύκλοι είναι ανωορρηκτικοί (δίχως ωορρηξία) και διαρκούν περισσότερο. Κατά συνέπεια, η γυναίκα βλέπει καθυστέρηση στον κύκλο της, η οποία μπορεί να διαρκεί για μήνες, μέχρι η περίοδος να πάψει τελείως. Εξίσου φυσιολογικό θεωρείται η περίοδος να διακοπεί απότομα, δίχως αυτή την ακανόνιστη φάση. 
2. Αγγειοκινητικά συμπτώματα: Περιλαμβάνουν τις νυχτερινές εφιδρώσεις και τις εξάψεις οι οποίες αφορούν κυρίως το πρόσωπο και τον αυχένα. Συμβαίνουν στο  75% των γυναικών, συχνά αρχίζουν πριν σταματήσει η περίοδος και η διάρκεια τους ποικίλει. Στις περισσότερες γυναίκες διαρκούν για 1 χρόνο, ενώ στο 10% των περιπτώσεων μπορεί να κρατήσουν για πάνω από μια δεκαετία.
3. Αϋπνία: μπορεί να συνδέεται με τις εφιδρώσεις και τις εξάψεις
4. Αλλαγές στη ψυχική διάθεση: αυτές ποικίλουν από απλή νευρικότητα, μέχρι κατάθλιψη και ανησυχία.
5. Ατροφική κολπίτιδα: Η απουσία των οιστρογόνων προκαλεί  την ατροφία του επιθηλίου του κόλπου που προκαλεί  την ατροφική κλολπίτιδα. Αυτή εμφανίζεται συμπτώματα παρόμοια με αυτά της λοιμώδους κολπίτιδας, όπως τσούξιμο, κνησμό (φαγούρα), εντούτοις στις καλλιέργειες δεν ανιχνεύεται κάποιος παθογόνος μικροοργανισμός.
6. Μείωση της ερωτικής επιθυμίας: οφείλεται τόσο στην αλλαγή της ψυχολογίας όσο και στην δυσπαρεύνια (πόνος κατά τη συνουσία) λόγω της ατροφικής κολπίτιδας.
7. Ακράτεια ούρων: λόγω της ατροφίας της περιοχής ο σφιγκτήρας της ουρήθρας χάνει μέρος της ελαστικότητας του. Η γυναίκα μπορεί να αισθάνεται ανάγκη προς ούρηση, είτε απώλεια ούρων κατά το βήξιμο, το γέλιο ή την άρση βάρους (ακράτεια προσπάθειας).
8. Κεφαλαλγία: Συνήθως είναι χειρότερη στις γυναίκες που είχαν πονοκέφαλο κατά την εμμηνορρυσία.
9. Αίσθημα παλμών
10. Οστεοπόρωση: Σημαίνει τη μείωση της οστικής μάζας δηλαδή της αντοχής των οστών. Η οστεοπόρωση μοιραία συμβαίνει σε όλους – άνδρες και γυναίκες. Στις γυναίκες πριν την εμμηνόπαυση, τα οστά προστατεύονται από την αναβολική δράση των οιστρογόνων. Με την εμμηνόπαυση ο ρυθμός απώλειας της οστικής μάζας επιταχύνεται. Η οστεοπόρωση δεν δίνει συμπτώματα παρά όταν είναι προχωρημένη, οπότε συμβαίνουν μικροκατάγματα τα οποία προκαλούν οστικά άλγη.

Ποιες επιπλοκές συνδέονται με την εμμηνόπαυση;

Με την εμμηνόπαυση αυξάνεται ο κίνδυνος για ορισμένες παθήσεις. Τέτοιες είναι:

1. Καρδιοαγγειακή νόσος: η απουσία των οιστρογόνων αυξάνει τη πιθανότητα της καρδιοαγγειακής νόσου. Χρειάζεται άσκηση, δίαιτα στα λίπη και παρακολούθηση της αρτηριακής πίεσης προκειμένου να προστατευτεί η καρδιά.
2. Οστεοπόρωση: Στην εμμηνόπαυση ο ρυθμός απώλειας της οστικής αντοχής αυξάνεται, και μαζί αυξάνεται ο κίνδυνος καταγμάτων.
3. Ακράτεια ούρων: Η διαταραχές στην ούρηση και η ακράτεια ούρων όχι μόνο μειώνει την ποιότητα ζωής της γυναίκας αλλά αυξάνει τον κίνδυνο ουρολοίμωξης.
4. Αύξηση του σωματικού βάρους: Στην εμμηνόπαυση ο βασικός μεταβολικός ρυθμός ελαττώνεται και η αύξηση του βάρους είναι ευκολότερη.

Πώς θα καταλάβω ότι είμαι στην εμμηνόπαυση;

Συνήθως δεν απαιτούνται εξετάσεις, αφού η διάγνωση της εμμηνόπαυσης τίθεται με τα κλινικά συμπτώματα της γυναίκας. Εντούτοις αν υπάρχουν διαταραχές του κύκλου, η διερεύνηση του ορμονικού προφίλ (FSH, LH, ορμόνες θυρεοειδούς), βοηθά  να αποκλειστούν άλλα πιθανά αίτια για αυτή τη διαταραχή.  

Γιατί πρέπει να ζητήσω ιατρική βοήθεια;

Τα τελευταία 100 χρόνια το μέσο όρο επιβίωσης έχει αυξηθεί στα 87 χρόνια για τις γυναίκες στις ανεπτυγμένες χώρες (στη χώρα μας στα 83 έτη). Από την άλλη πλευρά, το μέσο όρο ηλικίας για τη μετάβαση στην εμμηνόπαυση ήταν πάντοτε γύρω στα 50 έτη. Αυτό σημαίνει ότι η σύγχρονη γυναίκα περνάει περίπου τα μισά από τα ενήλικα χρόνια της ως εμμηνοπαυσιακή.

Η εμμηνόπαυση δε χρειάζεται θεραπεία. Εντούτοις η εμμηνοπαυσιακή γυναίκα πρέπει να γνωρίζει ότι όλα τα συμπτώματα και οι ενοχλήσεις αντιμετωπίζονται. Η συνεργασία λοιπόν με τον γιατρό μπορεί να τη βοηθήσει να μην επηρεαστεί από τις επιπτώσεις της εμμηνόπαυσης και να οπλιστεί με κέφι για να αντιμετωπίσει καινούργιες προκλήσεις και δραστηριότητες.

Πώς μπορώ να περιορίσω τα συμπτώματα της κλιμακτηρίου;

Ορισμένες αλλαγές στον τρόπο ζωής είναι δυνατό να βοηθήσουν τη γυναίκα να «απαλύνει» τα συμπτώματα της κλιμακτηρίου. Ορισμένες χρήσιμες συμβουλές είναι οι εξής:

• Για τις εξάψεις, αποφύγετε τους διεγερτικούς παράγοντες όπως το δυνατό φως, τα ζεστά ροφήματα, το πολύ αλκοόλ και την έντονη ψυχική ανησυχία. Προτιμήστε δροσερό περιβάλλον και ελαφρύτερα ρούχα.
• Αυξήστε τις ώρες του ύπνου. Αποφύγετε την πολύ καφεΐνη η οποία μπορεί να δυσκολεύει τον ύπνο. Ασκηθείτε κατά τη διάρκεια της ημέρας αλλά αποφύγετε την άσκηση λίγο πριν πλαγιάσετε.
• Η κολπική ατροφία αντιμετωπίζεται με κολπικές λιπαντικές κρέμες οι οποίες δεν ερεθίζουν. Η εφαρμογή τους καθιστά τη σεξουαλική επαφή ευχερέστερη.
• Η ενίσχυση του πυελικού εδάφους με τις ασκήσεις του Kegel, μειώνει τη πιθανότητα ακράτειας.
• Η σωματική άσκηση προστατεύει το καρδιαγγειακό σύστημα, βελτιώνει το ζάχαρο, ελαττώνει προσωρινά την αρτηριακή πίεση και περιορίζει την οστεοπόρωση.
• Προτιμήστε υγιεινή διατροφή με περισσότερα φρούτα, λαχανικά και προϊόντα ολικής αλέσεως. Αποφύγετε τα λιπαρά και τα αλμυρά.
• Αποφύγετε το κάπνισμα. Το κάπνισμα εκτός από τις επιδράσεις του στο καρδιαγγειακό, φέρνει την εμμηνόπαυση νωρίτερα 1-3 χρόνια, επιδεινώνει την οστεοπόρωση και ενοχοποιείται ότι επιδεινώνει τις εξάψεις. 

Υπάρχει φαρμακευτική θεραπεία για την εμμηνόπαυση;

Η εμμηνόπαυση δεν χρειάζεται φάρμακα. Εντούτοις υπάρχουν αρκετά σκευάσματα τα οποία έχουν στόχο να περιορίσουν τα συμπτώματα και να μειώσουν τις επιπτώσεις που συνδέονται με την εμμηνόπαυση.

• Ορμονική Θεραπεία: Η θεραπεία με οιστρογόνα παραμένει η πιο αποτελεσματική στη καταπολέμηση των συμπτωμάτων της κλιμακτηρίου, εντούτοις η χρήση τους περιορίστηκε λόγω της σύνδεσης τους με τον καρκίνο του μαστού. Η ορθολογική χρήση αυτών των φαρμάκων, σε χαμηλές δόσεις, για λιγότερο από 5 έτη και εφόσον δεν υπάρχουν αντενδείξεις από το οικογενειακό ιστορικό, είναι απόλυτα ασφαλής. Επίσης προστατεύουν το καρδιαγγειακό σύστημα και τα οστά. Στις γυναίκες με πρόωρη εμμηνόπαυση συστήνεται η θεραπεία ορμονικής υποκατάστασης.
• Κολπικά οιστρογόνα. Η χρήση τοπικών οιστρογόνων μειώνει σημαντικά τα συμπτώματα της ατροφίας του κόλπου και ανακουφίζει τη γυναίκα κατά τη σεξουαλική επαφή. Παλαιότερα χρησιμοποιήθηκε η οιστραδιόλη που είναι το ισχυρότερο από τα φυσικά οιστρογόνα, όμως πλέον έχει αντικατασταθεί από την οιστριόλη.
• Τιμπολόνη: ορμόνη με οιστρογονική, γεσταγονική και ήπια ανδρογονική δράση. Η χρήση της οδηγεί σε σημαντική βελτίωση των κλιμακτηριακών ενοχλημάτων, προπάντων των εξάψεων και των εφιδρώσεων αν και είναι λιγότερο αποτελεσματικό από τα οιστρογόνα. Επίσης προστατεύει τα οστά και αποκαθιστά την ατροφία του κόλπου. Πλεονεκτεί έναντι των οιστρογόνων διότι δε διεγείρει το ενδομήτριο συνεπώς δεν προκαλεί υπερτροφία, ούτε διογκώνει τα ινομυώματα της μήτρας, δεν προκαλεί μαστοδυνία ούτε αλλοιώνει τα ευρήματα της  μαστογραφίας. Ο κίνδυνος για το καρκίνο του μαστού δεν έχει αποσαφηνιστεί.
• Φυτο-οιστρογόνα: είναι φυτικές ουσίες (ισοφλαβό­νες, λινοειδή, κουμεστάνες) που περιέχονται σε περισσότερα από 300 φυτά, και ιδιαίτερα στα λαχανικά, όπως  σόγια, ρεβίθια, τριφύλλι, φακές και φασόλια. Δεν έχουν καμία απολύτως χημική σχέση με τα φυτικά οιστρογόνα. Το όνομα τους είναι περιγραφικό, επειδή δρουν στους οιστρογονικούς υποδοχείς (Era και Ετβ), αλλά με μικρότερη δράση από εκείνη των οιστρογόνων. Προτάθηκαν ως εναλλακτική επιλογή των οιστρογόνων για τη θεραπεία ορμονικής υποκατάστασης, αλλά και για τη θεραπεία των συμπτωμάτων της εμμηνόπαυσης. Μολονότι η ανακούφι­ση από τα αγγειοκινητικά συμπτώματα δεν έχει αποδειχθεί, η θετική επίδραση των φυτο-οιστρογόνων στη διατήρηση της οστικής πυκνότητας τα έχει κάνει δημοφιλή συστατικά σε πολλά σκευάσματα κατά της εμμηνόπαυσης.
• Ηρεμιστικά: αν και δε συστήνεται, η χαμηλή δόση καταπραϋντικών ή αντικαταθλιπτικών βελτιώνει τα αγγειοκινητικά συμπτώματα, ειδικά στις γυναίκες που δεν μπορούν να λάβουν ορμονοθεραπεία ή σε αυτές που πάσχουν και από ψυχολογικές διαταραχές.
• Φάρμακα για την οστεοπόρωση: αυτά περιλαμβάνουν σκευάσματα με βιταμίνη D, ασβέστιο, διφωσφονικά, ορμονοθεραπεία (παραθορμόνη, καλσιτονίνη) και τα  SERMS (ραλοξιφενη). Η φαρμακευτική αγωγή πρέπει να συνδυάζεται με σωματική άσκηση.

Χρήσιμα links:

1.    Mayo Clinic
2.    Medline Plus
3.    WebMD
4.    The Merck Manual of Medicine
5.    American College of Obstetrics and Gynecology
6.    WomensHealth.gov 
7.    Up To Date
 

Για περισσότερες ή ειδικές πληροφορίες γράψτε στο e-mail: infobgyn@gmail.com